Ali Paša Šabanagić Gusinjski

Ali pasa Sabanagic Gusinjski, poslednji potomak cuvene familije Sabanagic, rodjen je po rijecima dr. Mustafe Memica 1828. godine u Gusinju. Potice od oca Hasana, sina cuvenog Djul-bega Sabanagica. Hasan-beg je, nakon smrti svoga oca 1830. godine, vladao tim krajem desetak godina, i o njemu ima mnogo podataka. Ime Ali-pasine majke nije ostalo upamceno, ali se pouzdano zna da je iz familije Cekica. Ali-pasa nije imao brace i sestara. Iako je bio jedinac vaspitan je u ratnickom duhu kako bi nastavio tradiciju svojih slavnih predaka iz familije Sabanagic koji su ovim krajem upravljali skoro 200 godina, od Vrmose i Budimlje pa sve do Sjenice i Peci. Gusinje je u turskom zemanu dalo tri pase: Mehmed-pasu i Ali-pasu iz porodice Sabanagica i Dzafer-pasu iz porodice Koljenovica. Za razliku od svojih predaka Ali-pasa je bio izuzetno obrazovan. Zavrsio je visoke vojne skole u Istambulu. Bio je kajmakam u Sarajevu. Povratkom u rodno Gusinje, Ali-pasa 1852. godine postaje kajmakam (okruzni nacelnik) Gusinjske kaze. Zbog svoga obrazovanja i hrabrosti uzivao je veliki autoritet. Prema stanovnistvu toga kraja, kako Bosnjacima tako i Albancima i Crnogorcima, imao je izuzetno korektan i pravedan odnos. On je ovim krajem vladao preko 30 godina i za to vrijeme je sluzio cetiri turska sultana: Abdul-Medzida, Abdul-Aziza, Murata V kao i Abdul Hamida II kome je otkazao poslusnost 1878. godina kada su velike sile na pritisak pravoslavne Rusije dodijelile Plavsko-gusinjski okrug Crnoj Gori. Do 1868. godine Gusinjski okrug je bio u sastavu Bosanskog vilajeta kada je pripojen novoformiranom Prizrenskom vilajetu. Tokom cijelog 18. i 19. vijeka Plavsko-gusinjskim krajem su upravljale domorodacke begovske familije koje su bile lojalne turskoj Porti. Medjutim, kako je Turska imperija slabila uslijed stalnih politickih i socijalnih kriza, a u zadnje vrijeme iznurena od cestih vojnickih poraza, na drugoj strani sandzacki susjed Crna Gora se, uz nesebicnu pomoc Rusije, enormno uvecava otimajuci komad po komad teritorije na kojoj su zivjeli Bosnjaci i Albanci. Pored Rusije sa istoka, muslimanskom stanovnistvu prijetila je opasnost i od katolickih drzava sa zapada, od Mletacke Republike i od Austrije. Mlecani su huskali crnogorska plemena na osvajanje muslimanskih primorskih gradova (Herceg-Novog i Risna 1687. god.), zatim Meduna i Kuca, Potarja. Nesebicnu pomoc - kako u naoruzanju i novcu tako i u ljudstvu - Rusija je pruzila Crnoj Gori u njenoj teritorijalnoj ekspanziji u pravcu Sandzaka, u cilju presijecanja Bosanskog druma koji je spajao Bosnu i Hercegovinu sa Istanbulom. Ruska imperijalna politika na Balkanu pocela je da se ostvaruje pocev od 1711. godine kada je ruski car Petar Veliki (1682-1725), preko crnogorskog kneza Danila I Petrovica, inicirao prvi genocid nad muslimanima koji su zivjeli na podruciju Stare Crne Gore, pa dalje preko balkanskih ratova i oba svjetska rata, kao i u najnovijoj srpsko-crnogorskoj agresiji na BiH (1992-1995).

Bitka na Previji 1854

Dvije godine nakon sto je postao gusinjski kajmakam, Ali-beg Sabanagic je ustao da sa svojim narodom brani Plavsko-gusinjski okrug, koji predstavlja isturenu juznu granicu Sandzaka, od nasrtaja Crnogoraca. On je 1854. godine na brdu Previji kod Andrijevice nanio crnogorskoj vojsci prvi veliki poraz. Na ovom brdu koje se nalazi u neposrednoj blizini rijeke Lim pristigla je crnogorska vojska predvodjena ruskim oficirima koje je poslao ruski car Nikolaj I (1828-1855), sa namjerom da presjece Bosanski drum koji je spajao Bosanski vilajet sa Istanbulom. U toku rusko-turskog rata (1853-1856) koji je u historiji poznat kao "Krimski rat", Rusija se istovremeno aktivira i na Balkanu (tacnije u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i u Sandzaku), huskajuci crnogorska plemena na nova otimanja teritorija u Hercegovini, Sandzaku i sjevernoj Albaniji. Ruski car Nikolaj I je, da bi pridobio crnogorska plemena za svoje ciljeve na Balkanu, poslao Proglas u Crnu Goru u kome je napisao "...da nema mira dok za svoju mocnu imperiju ne dobije Hercegovinu, bosanske ravnice i jedan dio Albanije". Crnogorski knjaz Danilo I Petrovic je za komandanta kombinovanog odreda postavio serdara Jova Piletica. Ovaj odred su cinila crnogorska plemena: Pivljani, Drobnjaci i Uskoci, Banjani, Zupljani, Nevesinjci i Vasojevici. Kao sto je davne 1711. godine ruski car Petar Veliki u krstasku misiju na Balkanu poslao svog izaslanika pukovnika Mihaila Miloradovica, tako je i car Nikolaj I, 1854. godine poslao svog izaslanika (takodje pukovnika) Jegora P. Kovalenskog. Prema njegovom planu trebalo je da krane 7.000 boraca iz crnogorskih brda i Hercegovine, doline Lima i Ibra u akciju presijecanja puta koji je prolazio kroz Sandzak. Prema planu pukovnika Kovalenskog, zadruzenje rusko-crnogorske snage su trebale da sa prostora Gornjeg Polimlja i Potarja krenu dolinom Lima i Morace u pravcu Novog Pazara. Jake protivnicke snage krenule su u pravcu Plava i Gusinja ne nadajuci se bilo kakvom otporu muslimanskog stanovnistva tog kraja. Mladi Ali-beg je otkrio kakav plan ima neprijatelj pa je postavio jake snage na brdu Previji. U bici koja je 1854. godine zapoceta na prostorima oko Murine a okoncana na Previji neprijatelju je nanijet tezak poraz. Na drugoj strani, Crnogorci koji su nadirali u pravcu Bihora bili su nadmocniji te su po rijecima M. Memica ubili 114, a ranili 100 Muslimana. U ovim bitkama za Bihor poginuo je i Hasan-beg Corovic. Kovalenski, koji je predvodio crnogorsku vojsku, nije uspio da presijece Bosanski drum i time odvoji Bosnu i Hercegovinu od Istambula. Ovaj vodja ruskih krstasa je sa kombiniranim crnogorskim odredom izvrsio teske zlocine u Gornjem Polimlju (Vasojevicima). Pod komandom serdara Jova Piletica i uz prisustvo cetinjskog arhimandrita Nicifora Ducica, Crnogorci su nasilno pokrstili Muslimane Gornjeg Polimlja, najprije u Konjusima, zatim u Bozicima kod Andrijevice i u selu Gornja Rzenica. Tada je pokrsteno i jedno od najstarijih muslimanskih bratstava na tom prostoru - Rahmusovici. Za samo dvije godine vasojevicke vojvode su nasilno pokrstile vecinsko muslimansko stanovnisvo koje je naseljavalo prostor oko Murine, Andrijevice i Berana. Prvo zvanicno razgranicenje izmedju knezevine Crne Gore i Turskog carstva izvrseno je 1859. godine, te je fakticki priznata njena drzava, iako formalno to priznanje nije dobila. Pod pritiskom evropskih sila turska Porta je morala da se odrekne Grahova, Rudina, Niksicke Zupe, Rovca, Morace, Lukova, Drobnjaka, Bratonozica, Brskuta i Gornjeg Polimlja (Vasojevica). Sto se tice razgranicenja izmedju Crne Gore i Plavsko-gusinjskog okruga (koji je pripadao Turskom carstvu) ono je uspostavljeno 1862. godine i granica je isla od Zlorijecice, zatim Limom do sela Trepce, pa uz Trelacku rijeku do Backog brda. Time je uspostavljena tzv. "Hafiz-pasina granica". Ovim razgranicenjem Gusinjski okrug je bio prepolovljen, jedan dio je pripao Crnoj Gori dok je drugi dio ostao u sastavu Turskog carstva. Presijecanjem drumske veze sa Bosnom i Hercegovinom, Plavljani i Gusinjani su morali da svoje trgovacke i svake druge veze usmjere ka Kosovu i sjevernoj Albaniji (Skadru najvise). Godine 1876. i 1877., dolazi do rusenja turskih karaula izmedju brda Previje i Kruseva te se granica pomice ka Plavu. Nakon ovog dogadjanja kao grom iz vedra neba dosla je vijest da su evropske sile na Berlinskom kongresu donijele odluku da se Plavsko-gusinjski kraj dodijeli knezevini Crnoj Gori! Bosnjacko i Albansko stanovnistvo Plava i Gusinja se suprotstavilo odredbama (tacka 28. precizira novu granicu Crne Gore u ciji sastav treba da udju i Plav i Gusinje) koje su potpisale sedam velikih sila.

Tacka 28 Berlinskog ugovora

Prema tacki 28 Berlinskog ugovora nove granice koje je dobila Crna Gora su ove: Linija koja ide od Ilijinog brda sjeverno od Klobuka, spusta se Trebisnjici prema Velikom Karevu koje ostaje u sastav Bosne i Hercegovine, potom se penje tokom ove rijeke gore do tacke koja lezi kilometar ispod usca Ceplice i odatle se najkracim putem spaja sa visovima koji granice Trebisnjicu. Zatim ide prema Pilatovu, ostavljajuci ovo selo Crnoj Gori, potom produzava visovima u sjevernom pravcu - udaljujuci se ukoliko je to moguce, na rastojanju od 6 km od druma Biljeca - Korito - Gacko do klanca, sto lezi izmedju Somine planine i brda Curila, odatle ide u istocnom pravcu do Vratkovca ostavljajuci ovo selo Bosni i Hercegovini do brda Orline. Odavde se granica, ostavljajuci Crnoj Gori selo Ravno, penje u pravcu izmedju sjevera i sjevero-zapada preko visova Lebrsnika i Volujaka, a potom se spusta najkracim putem ka rijeci Pivi, koju ona presijeca i spaja se sa Tarom, prolazeci izmedju Crkvice i Nedvine. Od ove se tacke granica ponovo penje preko Tare do Mojkovca, odatle ide grebenom predgorja do Siskog jezera. Polazeci od ovog mjesta ona se spaja sa starom granicom kod sela Sekulare. Odavde ide nova granica grebenima Mokre planine ostavljajuci selo Mokra Crnoj Gori, dolazi do tacke Br. 2166 austrougarske generalstabne karte iduci glavnim lancem i vododelnicom izmedju Lima s jedne strane, i Drine kao i Zljena sa druge strane. Zatim se dodiruje sa granicama izmedju pokrajina Kuci - Drekalovici s jedne strane i Kucke krajine, kao i pokrajina Klimenta i Gruda s druge strane, sve do ravnice Podgorice, odakle ide Plavnici, ostavljajuci Albaniji pokrajine Klimente, Grude i Hote. Odavde nova granica presjeca jezero kod ostrva Gorica Topal i polazeci od Gorice Topal ide pravo do visova grebena, odatle ide vododelnicom izmedju Megurada i Klimeda, ostavljajuci Mrkovic Crnoj Gori i dostize Jadransko more kod Velike Kruce. Granica je na sjevero-istoku linija koja ide od obale izmedju sela - Susana i Zubaca, a zavrsava se na krajnoj jugoistocnoj tacki crnogorske granice kod Vrsuta planine.